WORK IN PROGRESS

Guarda – il cumün dad Uorsin in Engiadina Bassa

A

Erklärung

Per introdüer la lezcha po la magistra scriver il nom dal cumün Guarda vi da la tabla. Ils students notan chavazzins vi da la tabla chi stan in connex cun quist cumün. Lura pon els far gruppas culs chavazzins (p.ex. edifizis, attracziuns, servezzans, …) e suottastrichar ils chavazzins vi da la tabla cun culurs correspundentas.

 

Ils students legian las descripziuns e tscherchan las fotografias correspundentas. Els notan ils custabs ün davo tschel süllas lingias dal pled da soluziun. Lura po la magistra animar als students da congualar ils chavazzins vi da la tabla culs texts da l'exercizi. Ella po dumandar:

Chi da vus es fingià stat üna jada in Engiadina Bassa o in Val Müstair?

•

Che s'ha plaschü specialmaing bain in quellas regiuns?
•

Chi da vus es fingià stat üna jada a Guarda?
•

Chi da vus ha fingià vis la chasa, ingio cha Uorsin es nat e creschü sü?
•

Che edifizis chi cumparan illas descripziuns nu sun gnüts scrits vi da la tabla?
•

Chi da vus es fingià stat illa Val Tuoi, illa butia da Uorsin, sülla plazza da giovar, …?
•

Chi da vus ha fingià tut part ad ün gir / fat ün gir tras il cumün da Guarda?

B

Erklärung

La magistra po tematisar il pled da soluziun balcun tort e laschar scriver als students ün text cuort davart quella part tipica per chasas engiadinaisas.

C

Erklärung

Ils students guardan insembel culla magistra la prüma emischiun da la Televisiun Rumantscha chi'd es gnüda emessa als 17 favrer 1963 cul titel Balcun tort. Els vegnan a savair da l'istorgia da quist prüm Balcun tort chi'd es gnü emess dürant 17 ons e chi d'eira a seis temp üna vaira sensaziun. Lura discutan els las dumondas in classa.

D

Sligaziun

Uorsin ha surgni be üna s-chellina, perquai ch'el d'eira il plü pitschen mat.

Glöckchen

Ils cumpogns, chi vaivan tschernü plumpas e zampuogns, til han ris oura e clomà 'Uorsin d'la s-chella'.

auslachen

Uorsin d'eira fich trist. El s'ha tschantà illa naiv ed ha stübgià e stübgià ... Lura til esa gnü adimmaint chi vaiva üna plumpa fich gronda sün lur acla. Uorsin ha decis dad ir süll'acla a tour quella plumpa. El nun ha quintà ad ingün da sias intenziuns.

Schnee

Uorsin es i sü ed aint da fanestra ed ha tut giò la plumpa chi pendaiva vi da la paraid sur il let. El s'ha lura miss, stanguel mort, a durmir cul cheu sülla plumpa.

Wand

Seis genituors, insembel cun tuot la glieud dal cumün, til han tscherchà tuotta not. Els s'han fat fich gronds pissers.

Sorgen

Il di davo es Uorsin currü cun sia plumpa giò da l'acla. A chasa til ha sia mamma retschevü cun bratsch'averta.

empfangen

L'istorgia va a finir bain. A la fin sun tuots darcheu cuntaints: Uorsin, perquai ch'el ha chattà sia plumpa gronda süll'acla ed ha das-chü ir sco prüm al cortegi da Chalandamarz, ils genituors, perquai cha Uorsin es darcheu tuornà san e salv a chasa.

wohlbehalten

 

Pled da soluziun: MESSAGI

Erklärung

A basa dals texts davart il cumün da Guarda fa la magistra la punt a la prosma lezcha, ingio cha'ls students imprendan a cugnuoscher l'istorgia da Uorsin (Schellen-Ursli), scritta da Selina Chönz ed illustrada dad Alois Carigiet. Ella preschainta a la classa il cudesch d'uffants chi'd es gnü cuntschaint sün tuot il muond e tradüt in fich bleras linguas. Ella declera cha l'istorgia da Uorsin es ün bun exaimpel per muossar chi nu's dess as laschar scuraschar e mai dar sü. 

 

Ils students legian las frasas illa tabella e prouvan d'attribuir ils pleds scrits grass als pleds correspundents in tudais-ch. Sch'els han chattà ils güsts pleds in tudais-ch, resulta dals custabs miss davo ils pleds tudais-chs in parantesa la dumonda importanta pel pled da soluziun illa lezcha: 'Che es il MESSAGI da l'istorgia da 'Uorsin'?'

 

La magistra prelegia als students il riassunt da l’istorgia da 'Uorsin'. Quels seguan al raquint sül fögl da lavur e marcan pleds o passaschas ch'els nun inclegian.

F

Sligaziun

numers

decleraziuns dals evenimaints

custabs
8

Uorsin tuorna il di davo giò da l'acla culla plumpa gronda.

 H
10

Uorsin porta la plumpa gronda al cortegi da Chalandamarz e po ir sco prüm.

 R
5

Uorsin chatta la plumpa chi penda vi da la paraid sur il let ill'acla.

 A
4

Uorsin riva süll'acla. La porta es serrada, ma el po entrar aint da fanestra.

 R
9

Uorsin tuorna a chasa e vain retschevü da sia mamma cun bratsch’averta.

 A
1

Uorsin survain be üna s-chellina per ir a Chalandamarz. El es fich trist.

 S
6

Il bap e la mamma sun trists cha Uorsin es svani e’s fan pissers per lur figl.

 S
3

Uorsin travacha tras la naiv gronda sü vers l’acla.

 U
7

Uorsin as metta intant a durmir sten e clos sün sia plumpa.

 C
2

Uorsin stübgia e stübgia che ch’el dess far. El as decida dad ir süll'acla per la plumpa gronda.

 C

 

Pled da soluziun: Nu’t laschar SCURASCHAR.

Erklärung

Ils students legian las frasas illa tabella e prouvan d'attribuir ils evenimaints als purtrets. Lura scrivan els ils custabs indichats pro mincha purtret illa terza colonna da la tabella e mettan davo ils evenimaints illa güsta successiun. Els notan ils nomers dad 1-10 illa prüma colonna da la tabella. Sch'els scrivan ils custabs correspundents ün davo tschel süllas lingias, survegnan els il pled da soluziun a la dumonda davart il messagi da l'istorgia (Nu't laschar SCURASCHAR.)

 

Avant co discutar quella dumonda sclerischa la magistra amo la significazun da pleds incuntschaints chi nu sun gnüts tematisats in quist exercizi.

 

Lura po la magistra discutar cuortamaing las seguaintas dumondas:

•

Vais chattà oura che pled chi manca i'l pled da soluziun? (SCURASCHAR)
•

Perche nu s'ha Uorsin laschà scuraschar da tschels mats chi til han ris oura pervi da sia s-chellina?
•

Chi da vus ha fingià vis o perfin as partecipà svess ad ün Chalandamarz?
•

Füssat vus eir its/idas sco Uorsin tras la naiv gronda sün l’acla?
•

Perche as lascha suvent scuraschar? (respostas pussiblas: perquai chi manca la conscienza da sai svess o la fiduzcha in sai svess o eir perquai  chi manca il curaschi civil o chi nu's survain sustegn dals genituors, da creschüts, amis ed amias).

Idea:

La magistra organisescha la tschercha d'ün s-chazi chi's zoppa inglur i'l cumün da Tarasp. Ella prepara differentas bustas cun ingiavineras davart ils differents edifizis/las differentas attracziuns da Tarasp e scumparta quellas sün üna charta ingrondida dal cumün da Tarasp. La prüma busta survegnan ils students al cumanzamaint da la tschercha. La soluziun da quella tils güda a chattar la prosma busta. A la fin da la tschercha chattan els ün s-chazi (per exaimpel üna culana d’or zoppada i’l chastè da Tarasp). 

G

Erklärung

In quista lezcha vegnan ils students animats da congualar il cumün da Guarda cul agen cumün. Per introdüer quista tematica po la magistra dar ün pêr chavazzins, sco per exaimpel 'abitants', 'otezza sur mar', 'edifizis istorics', 'attracziuns turisticas', 'canera' e.u.i. Ils students congualan a basa dals chavazzins il cumün da Guarda cul agen cumün e muossan il polsch insü, invia o ingiò – tuot tenor, schi'd ha daplü, circa listess bler o damain da quai chi'd es gnü nomnà in lur cumün.

 

Ils students ramassan las infuormaziuns necessarias ed implan la tabella cullas infuormaziuns.

H

Erklärung

Ils students culurischan ils edifizis e las attracziuns da Guarda e da lur cumün cun differentas culurs.

I

Erklärung

Ils students notan ils chavazzins illa tabella. A la fin formuleschan els insembel ün pêr frasas chi tuornan per lur cumün. Per güdar als students a formular las frasas po la magistra notar ün exaimpel vi da la tabla.

Meis cumün ha

daplü

damain

circa listess blers/bleras

abitants

butias da büschmainta

attracziuns

co Guarda.

J

Erklärung

Ils students notan in fuorma da chavazzins che chosas da lur cumün chi tils plaschan/nu plaschan e che ch’els vulessan chi füss oter o chi’s müdess in lur cumün. A la fin discutan els las dumondas in classa. La magistra po scriver vi da la tabla parts da frasas chi güdan als students a formular lur opiniuns.

 

Exaimpels:

Info grafica: integrar illustraziun steila che giavischa

A mai plascha … . / I'm plascha cha … . / Id es bel cha … . 
A mai nu plascha … . / I nu'm plascha cha … . / A mai disturba . . / I'm disturba cha ... .
E less … ./ Eu'm giavüschess cha … . / I füss bel, scha … .

K

Erklärung

La magistra infuormescha als students ch'els faran a la fin da quista lezcha ün cuort referat davart lur cumün. Ella lascha tscherner als students ün cumün e nota sün üna glista chi chi'd ha tschernü che tematica. Per evitar preschantaziuns plü o main identicas po la magistra animar als students da tscherchar alternativas, sch'els han tschernü il listess cumün.

 

Ils students ramassan las infuormaziuns indichadas, implan la tabella cullas infuormaziuns e disegnan la vopna da lur cumün.

L

Erklärung

Ils students tscherchan purtrets d'edifizis, tachan aint quels in lur quadern da lavur e formuleschan frasas chi descrivan ils edifizis/las attracziuns. Ils exaimpels illa lezcha L) tils güdan a formular lur descripziun.

M

Erklärung

Ils students tscherchan infuormaziuns davart trais ulteriurs aspets importants per lur cumün e notan las infuormaziuns respectivas in fuorma da chavazzins.

N

Erklärung

Ils students preparan ün referat da trais minuts. Els seguan – pass per pass – l'instrucziun e fan ün crötschin pro las lavurs ch'els han fat.

O

Erklärung

Ils students preschaintan lur referats. Las cartas da resun (model da copchar) vegnan scumpartidas i'l public. Ils students chi han surgni las cartas, dan specialmaing bada dürant il referat a l’aspet indichà sün lur carta. A la fin dal referat dà mincha student chi dispuona d'üna carta ün cuort resun al student o a la studenta chi ha fat il referat.